KARŞILAŞTIRMALI EDEBİYAT ÖĞRETİMİ İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ

Aşağıda okuyacağınız makale “I. Ulusal Karşılaştırmalı Edebiyat sempozyumu, 6-8 Aralık 2001 / Eskişehir: T.C. Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fak. Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü, 2002 (editör, Ali Gültekin)” baskılı sempozyum makalelerinin derlendiği yapıttan alınmıştır. Sayın Ali Gültekin'in çalışmasını Karşılaştırmalı Edebiyat eğitiminin nasıl olması gerektiği konusunda önemli bir şablon örneği olduğu için sitemizde paylaşmak istedik.

Yrd.Doç.Dr. Ali GÜLTEKİN
Osmangazi Üniversitesi
Fen Edebiyat Fakültesi
Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü
Eskişehir

Karşılaştırma, 18. yüzyılın sonlarına doğru bilimsel bir yöntem niteliğine kavuştuğunda, sosyal ve fen bilimlerinde ulusal olanla yabancı ülkelerdeki durumu karşılaştırma anlamında 'komparatistik' çalışmalarda uygulama alanı bulmuştur (Aytaç, 2001, s. 7). 19. yüzyılın başından itibaren ise, başta edebiyat, anatomi, dilbilim, pedagoji, hukuk, psikoloji, antropoloji, sosyoloji olmak üzere birçok bilim alanında komparatistik çalışmalar büyük bir gelişme kaydetmiştir (Nünning, 2001, s. 327). Bu yüzyıldan günümüze değin hem akademik bir disiplin hem de eleştirel bir sistem olarak betimlenmeye çalışılan karşılaştırmalı edebiyat, tarihsel süreç içerisinde birçok edebiyat kuramcısı ile uygulayıcısı tarafından çok önemli bir çekim merkezi haline gelmiştir (Bkz.:Dyserinck, 1992, s.31). Özellikle de son yıllarda gerek dünyanın değişik ülkelerinde ve gerekse Türkiye'nin birçok üniversitesinde, özellikle batı filolojilerinin bulunduğu yüksek öğretim kurumlarında karşılaştırmalı edebiyat çalışmalarına olan ilginin büyük oranda arttığını görüyoruz (Ekerman ve Yıldız, 1999, s. 127).

19. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın ortalarına kadar dönemin siyasal ve kültürel ruhuna uygun olarak ulusçu ve Avrupamerkezci bir gelişim süreci gösteren karşılaştırmalı edebiyat çalışmaları Almanya, İngiltere ve Fransa gibi ülkelerle sınırlı kalmıştır. Diğer taraftan bu sınırlama, adından söz ettiğimiz ülkelerin yazarları, yapıtları, yapıt içerikleri ve ele alman konulan bakımından da edebiyat dünyasında kendini hissettirmiştir.

Diğer edebiyat ve sanat alanlarında olduğu gibi, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren oluşan yeni sosyo-kültürel, siyasal ve ekonomik koşullar ile İkinci Dünya Savaşı sonrasında dünya üzerinde oluşan yeni demografik yapı, sömürge ulusların bağımsızlık istemlerinde bulunmaları, başta Amerika olmak üzere, birçok Batı ülkesinin demokratikleşme adı altında vatandaşlarına seçme-seçilme, yurttaşlık, insan ve kadın hakları gibi bir takım temel hak ve özgürlükleri tanıması, Karşılaştırmalı edebiyat söyleminin de yeni bir oluşum içerisine girmesine neden olmuştur. Günümüzde küreselleşme ve liberal demokratikleşme olarak ifade edilen bu yeni süreçte, karşılaştırmalı edebiyat daha farklı bir boyut kazanmış, liberal ve kozmopolit bir yaklaşımla algılanmaya ve uygulanmaya başlamıştır. Özellikle 1980 ile 1990 yılları arasında gelişme adına daha hızlı bir ivme kazanan bu süreç, karşılaştırmalı edebiyat disiplinine yeni bir anlayış ve yeni bir kimlik kazandırmıştır. Avrupamerkezcilik anlayışı yerini, uluslarüstü, evrensel ve küresel bir yaklaşıma bırakmıştır (Aydın, 1999, s. 10)..

Başta Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, İngiltere ve Almanya olmak üzere, Kanada, Japonya, İtalya, Avustralya, İsveç, Norveç, Finlandiya, Kore, Avusturya, Yugoslavya, Mısır, Rusya, İsrail gibi ülkelerdeki akademik çevrelerde karşılaştırmalı edebiyata ilginin büyük oranda artması (Bkz. Corbineau-Hoffmann,2000, s.9), adı geçen ülkelerde bu alandaki çalışmaların yüksek öğretim düzeyinde ele alınmasına olanak tanımış ve bunun sonucu olarak da, bugün yukarıda adı geçen ülkelerin birçok üniversitesinde lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimi veren birimler kurulmuştur. Bu birimlerin bazen Karşılaştırmalı Edebiyat bazen de Genel ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü adı altında kurulduğunu görüyoruz.

Ülkemizde ise, Aytaç'ın da belirttiği gibi, karşılaştırmalı edebiyat derslerinin ilk kez 1943 ile 1960 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim elemanı doçent Perin tarafından verildiğini tespit ediyoruz (Aytaç, 2001, s.53).

Ancak, Türkiye'de ilk kez bilimsel anlamda karşılaştırmalı edebiyat çalışmalarının yoğun bir şekilde Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'ndeki filolojilerde, özellikle Batı Dilleri Bölümü Alman Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı'nda Prof Dr. Gürsel Aytaç yönetiminde yapıldığına tanık oluyoruz. Hatta sayın Aytaç'ın bu bağlamda, 701i yılların ortalarından günümüze değgin lisansüstü ve doktora seviyesinde birçok tez yönettiğini de biliyoruz (Bkz. Aytaç,2001, s.54).

Yine, doksanlı yılların başlarında bir vakıf üniversitesi olarak kurulan ve çalışma alanı olarak Türk Edebiyatı ile İngiliz ve Amerikan Edebiyatlarını seçen İstanbul Bilgi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü, bir taraftan lisans ve yüksek lisans düzeyinde eğitim işlevini yerine getirmeye çalışırken, diğer taraftan da bu alanda karşılaştırmalı edebiyat çalışmalarını sürdürmektedir. Bu alanda eğitim veren bir diğer eğitim kurumu ise, 2000 yılının Nisan ayında kurulan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü'dür. Bu bölüm tarafından yürütülen karşılaştırmalı çalışmalar ise, daha geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Yeni kurulan bu bölümün çalışma alanı ise, - şimdilik - Türk Kültür ve Edebiyatı ile Alman, İngiliz, Amerikan, Kanada ^e Fransız Kültür ve Edebiyatlarıdır. Bölümün ileriye dönük hedefine gelince, Türk Cumhuriyetleri ile Ortadoğu, Doğu ve Uzakdoğu kültür ve edebiyatlarını da çalışma alanına dahil etmektir. Diğer bir ifade ile Türk Kültür ve Edebiyatı ile Dünya Edebiyatlarını karşılaştırmaya çalışmaktır. Böyle bir hedefe kısa zamanda ulaşmak, zannedildiği gibi, hiç de o kadar kolay değil. Zira bunun için, hem maddi ve manevi bakımdan büyük desteğe hem geniş çaplı bir kadroya hem de uzun zamana gereksinim vardır.

Bu çalışmada, 2000-2001 öğretim yılından itibaren eğitim öğretim faaliyetlerine başlayan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü'nün dört yıllık liSans programının nasıl ortaya çıktığı, hangi amaçla kurulduğu, böyle bir bölümün toplumumuzun ve ülkemizin kalkınmasına ve tanıtılmasına ne denli katkıları olacağı, model programın oluşturulma safhasında hangi yerli ve yabancı ders programlarından yararlanıldığı, bu bölümden mezun olacakların ileriki yaşamlarında ne gibi iş olanaklarına sahip olabilecekleri ve nerelerde çalışabilecekleri şeklindeki sorulara yanıt vermeye çalışacağız. Bu çalışmanın asıl amacı ise, şu anda Türk yüksek öğretim sistemi içerisinde var olan ya da ileride kurulacak olan yeni Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümlerinde uygulanmak üzere, tarafımızdan geliştirilen bir Program Modeli 'ni siz değerli katılımcılara tanıtmak ve programın daha da geliştirilmesi için 1. Ulusal Karşılaştırmalı Edebiyat Sempozyumuna katılan siz katılımcıların değerli katkılarını sağlamaktır.

Karşılaştırmalı edebiyat bölümü kurma düşüncesinin oluşması ve bölümün kurulması:

Böyle bir bölümü kurma düşüncesi, bundan 12 sene önce oluşmaya başladı. Zira, Avusturya'nın Innsbruck Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Enstitüsü tarafından yüksek lisans ve doktora seviyesinde yürütülen edebiyatlar ve kültürler arası karşılaştırmalı çalışmalar insanı son derece etkiliyordu. İşte o zaman, Almanların dünya çapındaki edebiyat dehası ve Gürsel Aytaç'ın da vurguladığı gibi, "20. yüzyıl sonrasının 'küreselleşme' eğiliminin de fikir babası" (Aytaç, 2001, s. 17) olarak kabul edilen Johann Wolgang Goethe'nin, "Dünya Edebiyatı" (Weltliteratur) kavramıyla ne anlatmak istediğini daha iyi anlamaya başladık. Ona göre, dünya edebiyatını bir eğitim, bir kültür aracı olarak görmek (Bkz. Konstantinovic, 1992, s.281), "milli edebiyatları ikinci plana" atmak demek değildir, zira "milletlerin de bireyler gibi kendine özgü özellikleri" vardır, bunlar da milli edebiyatlarda dile gelir, "... dünya edebiyatının eğitsel önemi" de, işte burada yatmaktadır (Aytaç, 2001, s. 16) . Ünlü şair ve edebiyatçımız Atilla İlhan'ın da dile getirdiği gibi, biz de Türk ulusu olarak, dünyanın edebi nimetlerinden yararlanmalıyız, ancak dışarıdan aldıklarımızı yeni bir senteze tabi tutarak, bize has olanı, bize özgü olanı yaratmak, ortaya koymak kaydıyla (Bkz. Aytaç, 1989, s.23).

Bölümün Kurulma Amacı:

Böyle bir bölümü kurmaktaki amaçlarımızdan biri, yapılacak olan karşılaştırmalı edebiyat çalışmalarıyla Türk insanının duygu ve düşünceleri ile Türk kültürünün temelini oluşturan değer yargılarını dış dünyaya anlatmak ve bunun sonucu olarak da, Türkiye ile Türk insanının yurt dışında daha iyi anlaşılmasına ve tanınmasına katkıda bulunmak ve Türkiye ile Türk insanı hakkında yanlış bilgilenme sonucu oluşmuş önyargılar ile düşmanca duygu ve düşüncelerin ortadan kalmasına yardımcı olmaktır.

Amaçlarımızdan bir diğeri de, "kültürler arasında iletişim" görevini üstlenecek, öğrendiği diller ile eğitimini aldığı edebiyatları "öğretecek, tanıtacak, araştıracak, ama bunları yaparken bir sömürge aydını kimliğine bürünmeyecek, yöneldiği kişilerin yani bilgi ve araştırmalarının ulaşacağı toplumun dil, edebiyat ve kültürüyle bağlantı kurmayı, karşılaştırmalar yapmayı, sentezlere varmayı ihmal etmeyecek" (Aytaç, 1999, s. 144) karşılaştırmalı edebiyat bilimcileri yetiştirmek ve bunların da daha sonradan gerek çalışma dünyasında gerekse akademik dünyada "gerek farklı ulusların yazarları arasında edebi iletişimi sağlayacak" (Corbineau-Hoffmann, 2000, s. 18) ve gerekse kendi halkının aydınlanmasına katkıda bulunacak ve farklı ülkelerde ve farklı dünyalarda yaşayan insanlara Türk kültürünü aktaracak bir kültür elçisi olmak için gelecekteki yaşamlarında yerlerini almalarına yardımcı olmaktır.


Birden fazla dil öğrenecek ve öğrendiği dillerin kültür ve edebiyatlarını da yakından tanıma olanağı elde edecek olan mezunlarımız, gazete ve televizyonlarda, yayınevlerinde, bankalarda, kitapçılarda, kütüphaneler vb. yerlerde edebiyat ya da kültür programları sorumlusu; Dışişleri, Kültür, Milli Eğitim, Turizm ve Savunma Bakanlıklarının yurtiçi ve yurt dışı temsilciliklerinde kültür ataşesi; Turizm sektöründe rehber, tercüman; ulusal ve uluslararası alanda iş yapan yerli ve yabancı firmalarda görev üstlenebilecek, geleceğin nitelikli yönetici adayları olarak kültür ve edebiyat dünyasında kendilerine seçkin bir yer edinebileceklerdir.

Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü Ders Program Modeli'nin Oluşumu

Model Programı oluşturma aşamasında birçok noktayı göz önünde bulundurmak gerekiyordu. Bunlar;

1. Türk Yüksek Öğrenim Sisteminde yer alan bir Edebiyat ya da Fen Edebiyat Fakültesi çatısı altında kurulacak böyle bir bölümün dört yıllık lisans programında en fazla 136 kredilik derslerin yer alması zorunluluğunun bulunması,

2. Hem Türk Kültür ve Edebiyatını hem de çalışma alanı ya da alanları seçilen ya da seçilecek olan ülke kültür ve edebiyatlarını içerecek ders ya da derslerin programa alınması zorunluluğu,

3. Halen eğitim-öğretim faaliyetinde bulunan İstanbul Bilgi Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü programında yer alan derslerin de yeni kurulan bölümümüz programında yer alma zorunluluğunun bulunması,

4. Mezunlarımıza ileriki yaşamlarında Eğitim Bilimleri Enstitüleri tarafından açılan tezli ve tezsiz yüksek lisans programlarına katılarak Milli Eğitim Bakanlığına bağlı orta öğretim kurumlarında edebiyat öğretmeni olarak çalışabilme olanağını da sağlamak için, devlet üniversitelerindeki Edebiyat ve Fen Edebiyat Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri programlarında yer alan derslere de paralellik göstermesi gerekliliğidir.

Bölüme Öğrenci Kabulü:

Üniversitemiz Fen Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümüne öğrenci yabancı dil (Almanca, İngilizce ve Fransızca) puanı ile kabul edilmektedir. Bölümü kazanan öğrenciler, bölümü kazandıkları dilin dışında ikinci bir yabancı dilden (Almanca, İngilizce ve Fransızca) bir yıl süreyle 900 saatlik zorunlu yabancı dil hazırlık sınıfına devam eder. Ancak, öğrenci istediği takdirde, söz konusu dillerden muafiyet talebinde bulunabilir. Muafiyet sınavda başarılı olduğu takdirde, doğrudan birinci sınıfa geçer.

Model Programda Yer Alan Dersler

a) Türü

İlişikteki programdan da tespit edileceği gibi, bölümün dersleri, zorunlu, zorunlu seçimlik ve YÖK zorunlu dersler olmak üzere üç gruptan oluşmaktadır:









Bu dersler, hazırlık sınıfını takiben öğrencinin yabancı dilini daha da geliştirmesi için programa yerleştirilmiş olan derslerdir. Bu dersler, haftada 4 saat 4 kredi olarak verilen Almanca, İngilizce, Fransızca ve Rusça derslerinden oluşan derslerdir. Bölümü kazanarak geldiği (Almanca, İngilizce, Fransızca) ve hazırlık sınıfında öğrendiği (Almanca, İngilizce, Fransızca) dilin dışında bu derslerden en az ikisini yabancı dil olarak almak zorunda olan bir öğrenci, 900 saatlik hazırlık sınıfı programı üzerine seçtiği taktirde 4 yıllık lisans programına konan 480 kredi/saatlik yabancı dil (Almanca, İngilizce, Fransızca) derslerini de alarak yabancı dil bilgisini en iyi seviyeye ulaştırır. Bunların dışında, öğrenci istediği taktirde Rusça da kendisine yeni bir yabancı dil dersi olarak sunulur (240 kredi/saat).


Diğer taraftan, programa konan Çağdaş Alman, İngiliz, Amerikan, İsviçre-Avusturya, Fransız ve Çağdaş Rus Edebiyatlarından Seçme Metinler dersleri orijinal dilde zorunlu seçimlik ders olarak sunulur. Böylelikle de öğrencilere, hem dil bilgilerini tazeleme ve geliştirme hem de ilgili ülkelerin kültür ve edebiyatlarını yakından tanıma olanağı sağlanır. Bu grupta sözü edilen dersler zorunlu-seçmeli olduğundan, lisans öğrenimi boyunca her yarıyıl biri (toplam 8 adet) zorunlu olarak seçilir. Bu dersler, Model Programda da toplam 16 kredi/saatlik bir yer tutar.



Mezuniyet

Bir öğrencinin, Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü lisans programından mezun olabilmesi için lisans öğrenimi sonunda 130 kredi/saat mesleki zorunlu ve seçmeli ders ile 6 saat/4 kredilik zorunlu seçimlik ders alarak toplam 136 kredi/saat ders yükünü tamamlamak zorundadır.
Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümünden mezun olabilmenin en önemli koşullarında bir diğeri de, Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü Staj Yönetmeliğine göre, 4. yarıyılın sonundan itibaren minimum 240 saat ya da 30 iş günü staj yapma zorunluluğunun bulunmasıdır. Öğrenciler bu zorunlu staj yükümlülüklerini, yurt içi ve yurt dışında yerli ve yabancı radyolar, televizyonlar ve gazeteler ile yaymevlerinde getirirler. Bununla ilgili olarak bölüm tarafından Türkçe, Almanca, Fransızca ve İngilizce olarak hazırlanan staj defteri de, dekanlığın resmi bir yazısı ile birlikte staj yerine teslim edilmek üzere stajyer öğrencilere verilir. Staj bitiminde staj evrakları, staj yapılan işyeri tarafından dekanlığa resmi yoldan ya da ağzı mühürlenmiş ve iş yeri yetkilisi tarafından imzalanmış olarak stajyer öğrenci ile de gönderilebilir.
Lisans öğrenimi sonunda yasal olarak öngörülen minimum krediyi alan ve staj sorumluluğunu başarıyla yerine getiren bir öğrenci, Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimcisi unvanını almaya hak kazanır.
Sonuç olarak söylemek gerekirse, günümüzde dünyanın birçok ülkesinde insanların birbirlerini daha iyi anlamaları, yeryüzündeki insanlar ve uluslar arasında dostluk, barış ve kardeşlik duygularının yeşermesi, insanların ve ulusların birbirlerine daha anlayışla yaklaşmaları, birbirlerini her yönden daha yakından tanımalarına bağlıdır. İnsanların ya da o insanların oluşturduğu toplumların birbirlerini daha yakından tanımalarının yolu da, karşılıklı olarak birbirlerinin edebiyat ve kültürlerini iyi bir şekilde tanımaları ile doğru orantılıdır. Bu nedenle, tıpkı bir kültür elçisi gibi görev üstlenecek, birden fazla yabancı dil bilen, öğrendiği dillerin kültür ve edebiyatlarını yakından tanıyan, iyi yetişmiş insanlara günümüzde her zamankinden daha fazla gereksinim duyulmaktadır. Tıpkı yabancı ülkelerde olduğu gibi, bizim ülkemizde de sözünü ettiğimiz insanları yetiştirecek kurumlara gereksinen vardır. Özellikle yüksek öğrenimi esnasında Türk ve dünya kültür ve edebiyatlarıyla donanmış ve birden çok dile hakim olan insanları yetiştirecek kurumların başında ise Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümleri gelmektedir. Bu nedenle, bu amaca yönelik eğitim veren bu bölümlerin ülkemiz Yüksek Öğretim sistemi içerisinde süratle yerlerini almaları gerekmektedir.Biz de bu düşünceden hareketle, ileride bu alanda eğitim vermek üzere kurulacak olan yeni karşılaştırmalı edebiyat bölümlerinde kullanılmak amacıyla, Türk eğitim sistemine uygun karşılaştırmalı edebiyat öğretimi için aşağıda görüldüğü gibi bir "Model Program*" geliştirmeye çalıştık.

KAYNAKÇA

Aydın, Kamil Karşılaştırmalı Edebiyat. Günümüz Postmodern Bağlamda Algılanışı. Birey Yayıncılık. Mayıs 1999.
Aytaç, Gürsel Çağdaş Türk Romanları Üzerine İncelemeler.
Gündoğan Yayınlan. Ankara, 1990.
Edebiyat Yazıları 1. Gündoğan Yayınları. Ankara, 1990.
Edebiyat Yazılan 2. Gündoğan Yayınları. Ankara, 1991.
Edebiyat Yazıları 3. Gündoğan Yayınlan. Ankara, 1995.
Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi. Gündoğan Yayınları.Ankara, 1997.
Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi. Kültür Bakanlığı
Yayınları. Ankara, 2001.

Corbineau-Hoffmann, A. Einführung in die Konıparatistik. Erich Schmidt Verlag, Berlin, 2000.
Dysernick, H.-Syndram, K. U. Komparatistik und Europaforschung.
Bouvier Verlag. Bonn-Berlin, 1992.
Erkman, F /Yıldız, C. Türkiye Üniversitelerinin Almanca
Bölümlerinde Yapılan Çalışmaların Bibliyografyası. Marmara Üniversitesi Yay:650, Atatürk Eğitim Fakültesi Yay:33. İstanbul, 1999.
Zerinsckek, K. Theoretische Überlegungen und Südeuropâische VVechselseitigkeit. Festschrift für Zoran Konstantinovic. Cari Winter Universitâtsverlag, Heidelberg, 1981.
Nünning 2001
Konstantinovic, Z.Vergleichende Literaturwissenschaft. Peter Lang Verlag. Bern-Frankfurt am Main-New York-Paris, 1988.