YERALTINDAN NOTLAR-1

BİRİNCİ BÖLÜM YERALTI
Ben, hasta bir adamım... İçi öfkeyle dolu, çekilmez bir adamım ben. Sanırım, karaciğerimden de rahatsızım. Doğrusu, hastalığımın ne olduğunu, hatta neremin ağrıdığını bile bilmiyorum. Tıbba, doktorlara saygı duyduğum halde tedavi olmak için hiçbir şey yapmadım. Dahası, boş inançlara bağlı olan biriyim; hem de tıbba saygı duyacak kadar. (Çok iyi bir öğrenim gördüm; bunlara inanmamam gerekir ama inanıyorum işte.) Sırf inadımdan tedavi olmak istemiyorum. Siz, buna bir anlam veremiyorsunuzdur herhalde. Ama ben çok iyi anlıyorum. Huysuzluğumla kimin canını yakacağımdan bahsetmeyeceğim elbette; çünkü bunu ben de bilmiyorum. Bildiğim tek şey, böyle hareket etmekle sadece kendime zarar vereceğimdir. Bunu bilmeme rağmen, sırf inadımdan tedavi olmuyorum.



Karaciğerim ağnyormuş, varsın daha beter ağrısın!
Uzun bir süredir böyle yaşıyorum, belki yirmi yıldır. Şu an kırk yaşındayım. Eskiden çalışırdım, şimdi işi bıraktım. Aksi bir memurdum, kabaydım; böyle davranmak, bana haz verirdi. Rüşvet almadığım için kaba davranma hakkını kendimde buluyor, böylece avunuyordum. (Kötü bir espri ama karalamayacağım üzerini. Yazarken güzel olacağını sanmıştım; şu anda bunun böyle olmadığını ve sözlerimin çirkin bir böbürlenmeden öteye geçmediğim gayet iyi biliyorum. Böyle olduğunu bildiğim halde, yine de üzerini karalamayacağım!)
İşlerini yaptırmak üzere masama gelenlerle dişlerimi gıcırdatarak konuşur, birinin canını sıktım mı, büyük bir haz duyardım. Bunda da çoğu zaman başanlı olurdum. Böyleleri, genellikle pısırık olur. Sadece kendini beğenmiş bir subaydan nefret ederdim. Bir türlü yola gelmek bilmez, kılıcını şakırdatarak karşımda dikilirdi. Onunla kılıcı yüzünden tam bir buçuk yıl mücadele ettim. Sonunda kazanan taraf ben oldum ve o da kılıcını şakırdatmaktan vazgeçti. Gerçi bu, gençliğimde olmuş bir olay...
Ama sevgili okuyucularım, benim asıl kötülüğümün nereden geldiğini biliyor musunuz? Ben, bu kepazeliğimi her anımda, hatta en hırçın olduğum anlarda bile hissetmekten kendimi alamıyordum. Aslına bakılırsa, ne kötü, ne de hırçın biriydim. Bütün hareketlerim, eğlence olsun diye yaptığım saçmalıklardan ibaretti. Öfkemden ağzım köpürmüşken biraz olsun güleryüz gösterip, önüme şekerli bir bardak çay sürüldü mü yumuşayıverirdim. Üstelik duygulanırdım da... Ama sonradan kendime kızar, utancımdan aylarca uyuyamazdım. Huyum böyleydi işte.
Biraz önce aksi bir memur olduğumu söylemiştim ya, yalan! Hıncımdan öyle söyledim. İşlerini yaptırmak
12
«f
için gelenlere de, subaya da iş olsun diye diklenirdim; gerçekte hiçbir zaman aksi biri olamadım. İçimde her an bunların tam tersi olan duyguların varlığını hissediyordum. Bu duyguların yaşamım boyunca beni bırakmadıklarını, dışan taşmak için firsat kolladıklarını biliyordum. Fakat buna izin vermezdim; bile bile engel olurdum. Bu yüzden utançtan yerin dibine giriyor, öfkemden patlayacak hale geliyordum. Sonunda öylesine bir bezginlik verdiler ki, anlatamam! Bunları yazarken sanki pişmanmışım, özür diliyormuşum gibi bir halim mi var baylar?.. Eminim, öyle düşünüyorsunuzdur. Ama inanın bana, sizin ne düşündüğünüz umurumda bile değil.
Ben, kötü bir adam değildim; daha doğrusu, hiçbir şey olamadım ben: Ne aksi ne iyi, ne alçak ne namuslu, ne kahraman ne de korkak. Şimdi, kendi köşeme çekilmiş, akıllı olanların hayatta bir iş tutturamayacakları, tutturanların ise aptal oldukları gibi kin dolu ve saçma sapan avuntularla ömrümü geçiriyorum. Evet, ondokuzuncu yüzyıl insanı en başta iradesiz olmalıdır, böyle olmak onun için bir zorunluluktur. Çalışkan, iradeli bir adam, dar kafalıdır. Kırk yıllık bir yaşamdan sonra bu sonuca ulaştım. Şu an kırk yaşındayım ve kırk yıllık uzun bir yaşam, ihtiyarlığın ta kendisidir. Kırk yıldan fazla yaşamak ayıptır, aşağılık bir şey ve ahlâksızlıktır. Bana açık yüreklilikle, şerefiniz üzerine, kimin kırkından fazla yaşadığını söyler misiniz? İsterseniz, bunların kimler olduğunu size ben söyleyeyim: Aptallar ve namussuzlar... Bunu, bütün o ak saçlı ve güzel kokular sürünmüş saygıdeğer ihtiyarların yüzüne bile söylerim! Dahası, dışan çıkıp tüm dünyaya haykırırım bunu! Buna hakkım var, çünkü ben de altmış yaşına kadar yaşayacağım. Hatta yetmişi, sekseni bulacağım!.. Durun, izin verin de biraz soluk alayım...
Baylar, belki de sizi güldürmek istediğimi zannedi
13yorsunuz. Bunda da yanıldınız. Ben, sizin tahmin ettiğiniz veya edebileceğiniz gibi şakacı biri değilim. Yaptığım bu gevezeliklere kızarak (ki kızdığınızı hissediyorum) benim nasıl bir adam olduğumu sorarsanız size vereceğim cevap, "sıradan bir memurum"dan ibaret olacaktır. Sadece karnımı doyurmak için (sırf bunun için) çalıştım; geçen yıl akrabalarımdan biri bana altı bin ruble miras bırakınca istifa ettim .ve hemen ardından oturduğum şu köşeye yerleştim. Eskiden de burada otururdum ama şimdi iyiden iyiye yerleştim. Burası, şehrin kıyısında ve berbat bir oda. Hizmetçim, ahmaklığı yüzünden alabildiğine hırçın, yaşlı bir köylü kadınıydı; üstelik ondan yayılan iğrenç koku, midemi bulandırıyordu. Bazıları, Petersburg'un havasının sağlığımı bozduğunu, ufacık gelirimle başkentte yaşamanın çok zor olduğunu söylüyorlar. Bütün bunları çok iyi biliyor ve bunları söyleyen tüm tecrübeli, akıllı öğütçülerle yol gösterenleri iyi tanıyorum. Ama yine de Petersburg'da kalacağım: buradan bir adım bile atacak değilim! Neden mi?.. Hiç... Zaten gitmek ya da gitmemek arasında bir fark yok benim için.
Aklı başında bir adamın bahsini etmekten haz duyacağı konunun ne olduğunu bilir misiniz?
Cevap, kişinin ta kendisidir.
O halde, ben de kendimden bahsedeceğim.
14
II
Sevgili okuyucularım, sizin dinlemek isteyip istemediğinizi bilmem ama, şimdi size niçin bir böcek bile olamadığımı anlatmak istiyorum. Size, şunu tüm içtenliğim ve ciddiyetimle söyleyeyim ki, çoğu zaman böcek olmayı çok istedim. Ama ne yazık ki, buna bile layık olamadım. Sevgili okuyucularım, yemin ederim, her şeyin tam anlamıyla farkında olmak bir hastalıktır; hem de tümüyle gerçek bir hastalık. İnsan için, gündelik hayata dair daha yalınkat bir anlama gücü, şu ondokuzuncu yüzyıl aydınının payına düşen anlayışın yarısı, hatta dörtte biri bile yeterlidir. Hele bu insanlar, yeryüzünün en umursamaz, en fırsatçı kentlerinden biri olan Petersburg'da yaşamak gibi bir felakete uğramışlarsa... (Öyle ya, kentlerin de fırsatçı olanları ve olmayanları vardır.) Buna göre insanlar, sıradan kişilerin ve becerikli olanların anlayış güçleriyle yetinmeliydiler. Bahse girerim, bütün bunları, gösteriş için, belki de kılıcını şakırdatan subayımız gibi kaba bir böbürlenme ve iş adamlarım küçümsemek için yazdığımı düşünüyorsunuz. Fakat sevgili okuyucularım, siz hiç hastalıklarıyla gurur duyanları, üstelik bunlarla gösteriş
15yapmaya kalkışanları gördünüz mü?
Ama böyle şeyler de oluyor işte... Üstelik bunu herkes yapıyor; hastalıklarıyla gurur duyuyorlar, belki herkesten çok ben yapıyorum bunu. Boş yere tartışmayalım; söylediğim şeyin anlamsız olduğunun farkındayım. Ama şuna oldukça inanıyorum ki, anlayış gücünün sadece fazlalığı değil, kendisi bile hastalıktır. Bence öyledir. Bu konuyu şu an için bir yana bırakalım da siz, bana şunu söyleyin: Bazı zamanlar, hem de nasıl söylesem, eskilerin deyimiyle, "bütün güzel, yüce şeylerin inceliğini anlamaya hazır olduğum sırada, evet tam o sırada, bunları hissedeceğime, saçma sapan hareketler yapıyorum. Söylemeye çalıştığım şu ki, belki de herkesin yapabileceği bu biçimsiz hareketleri, hem de yapılmaması gerektiğini anladığım anlarda neden yapıyordum? Neden "güzel ve yüce şeyler" üzerine anlayışım .derinleştikçe daha çok batağa saplanıyor ve boğulacak gibi oluyordum? Üstelik bu, rastlantı değil, kaçınılmaz bir hal olarak meydana gelmeye başlamıştı bende. Bu durum bir rahatsızlık, bir dengesizlik değil, sanki benim olağan halim gibiydi. Sonradan, bu hale karşı koyma isteğimin olmadığını farkettim. Artık yaratılışımın bir parçası olduğuna inanmak üzereydim. (Belki de çoktan inanmıştım.) Bu zihinsel sancılar ilk başlarda beni oldukça üzmüştü. Diğer insanların benim yaşadıklarımla hiç karşılaşmadıklarını düşündüğümden, bunları hep içimde sakladım. Utanıyordum. (Belki bu utanç hâlâ devam ediyor.) Petersburg'da geçirdiğim o rezil gecelerin sonunda eve dönünce, yaptıklarımın düzeltilemeyecek hatalar ve kepazeliklerle dolu olduğunu görür, yine de içten içe garip bir haz duyardım. Diğer taraftan, farkında olmadan kendimi yıpratıyordum. Bu yıpranma, önceleri acı çektirmesine rağmen, sonradan büyük bir haz vermeye başladı. Evet, gerçekten, tam anlamıyla haz duyuyordum. Diğer insanların da bunu yaşayıp yaşamadık
16
larını anlamak için bu konuyu onlara açtım.
Şöyle açıklayayım size: Küçüldüğünüzü anlamada varılabilecek en üst sınıra varmanın verdiği bir hazdır bu. İçinde bulunduğunuz kötü duruma rağmen, bundan kurtulup değişemeyeceğinizi, hatta yeterli vaktiniz ve inancınız olsa bile, bu değişimi aslında sizin istemediğinizi bilmenin tadına doyum olur mu? Üstelik değişmek isteseniz ne olurdu ki, zaten sizin için hiçbir çıkış yolu yoktu. Burada en önemli nokta, bütün bunların, üstün anlayışın doğal ve temel yasaları gereği, bu yasalara bağlı olarak kendiliklerinden ortaya çıkmasıdır. Üstün anlayış kanununa göre aşağılık bir herif, ahlâksızlığını farkederek boş şeylerle kendini kandırmakta ve birtakım haklar kazanmaktadır. Of, yeter artık!.. O kadar laf ettim, buna karşın bir şey açıklayabildim mi? Bu işin zevkini nasıl açıklayacağım? Ben bunun üstesinden gelip, başladığım işi sonuna dek götüreceğim. Zaten kalemi de bunun için aldım elime.
Onurlu bir adamım ben. Bir kambur, bir cüce kadar kuruntulu ve alıngan biriyim. Buna rağmen, birisi beni tokatladığında sevinç duyduğum zamanlarım olmuştur. Doğru söylüyorum, bunda bambaşka zevkler bulabiliyordum sanırım. Hiç şüphe yok ki bu, kederden doğan, kederin artması ve insanın durumunun güçleşmesi oranında çoğalan bir zevktir. Tokadı yiyen insanın ruh dünyası sarsılır, pestil gibi ezilir. Beni en çok sarsan, bir doğa kanununa uyar gibi, her zaman her yerde, haklı veya haksız olsam da herkesten önce kendimi suçlu görmemdi. Bu, öncelikle, etrafımdaki diğer insanlardan daha akıllı olmamdan kaynaklanıyor. (Ben kendimi, etrafımdaki insanlardan daha akıllı görüyor, hatta inanır mısınız, bu nedenle büyük bir utanç duyuyordum. Zaten hayatımda kimsenin yüzüne doğrudan bakamaz, daima bakışlarımı kaçırırdım.) Üstelik bir suçum daha vardı: İyiliksever biri değildim. Böyle olmayı beceremiyordum. İyiliksever biri
17
lolsam da bundan faydalanamayacağımı bildiğimden daha çok acı çekecektim. Bu özelliğimi yerinde kullanamaz, adamın yaptığı doğa kanununa uygundur diye düşünüp, onu affetmezdim. Bir davranışın doğa kanunu olması, onu affettirmemeli ve unutturmamak; çünkü doğa kanunu olması, verdiği acıyı hiçbir şekilde azaltmaz. Diğer taraftan, iyiliksever değilim diye hakaret edenlerden öç almak istesem, bunu yapabilir miydim? Zannetmem, çünkü yapabilecek cesaretim yok. Neden mi cesaretim yok? Sizlere bu konuda bir iki söz söylemek istiyorum.
18
III
Öç almayı ya da hayata karşı kendisini korumayı bilen insan bunu nasıl yapar dersiniz? Bu insanlar, öç almayı en büyük amaç haline getirdiklerinde, varlıklarındaki her şeyi yok ederler. Kudurmuş boğaların yaptığı gibi boynuzlannı öne eğer ve hızla hedefe koşarlar; onlan bu durumda durduracak tek şey, karşılarına çıkacak bir duvardır. (İçlerinden geldiği gibi hareket edenlerle iş güç sahibi adamlar, böyle bir duvarla karşılaşınca zınk diye duruverirler. Bu insanlara göre duvar, daima düşünen fikir adanılan, yani bizim içindir; bununla birlikte, kesinlikle bizi durduracak bir bahane değildir. Bu bahanenin ciddiliğine hiçbirimiz inanmadığımız halde, dört elle sarılmaktan da geri durmayız. Hayır, diğerlerinin vazgeçişleri kesinlikle içtendir. Ö insanlar için duvar, yatıştırıcı, huzur veren, hatta bir yerde mistik bir anlam taşımaktadır. Neyse, duvar konusuna sonra döneriz.)
İşte ben, içten olan insanı, tabiat ananın sevgiyle, özenerek yarattığı gerçek ve normal insan olarak düşünürüm. Böyle bir insanı da delicesine kıskanırım. Aşın dere
19cede ahmaktır bu insan, bunun tersim savunacak değilim. Ama normal bir insanın aynı zamanda ahmak da olamayacağım nereden bilebiliriz? Belki bunun, kendince güzel bir tarafı vardır. Fakat benim bu konuda bazı tereddütlerim var. Şimdi tabiat ananın yarattığı normal adamın karşısına, laboratuar imbiğinden geçirilmiş, üstün anlayışlı bir adamı koyalım. (Bunda da mistik bir hava var gibi baylar, ama ben pek emin değilim.) Bu üstün anlayışlı insan, normal insanların önünde bazen öyle bir çözülür ki, bütün üstün özelliklerine rağmen büyük bir içtenlikle kendisini bir fare gibi görmekten alıkoyamaz. Evet, gayet üstün anlayışlıdır ama sonuçta bir fare olmuştur. Karşısında ise kendisinden farklı bir varlık, bir insan vardır. Burada en önemli mesele, kimsenin ondan böyle bir şey istememesine rağmen, onun kendim bir fare olarak görmesidir. Şimdi bu farenin neler yaptığına bir bakalım. Diyelim ki, fareyi kızdıran bir olay var; (bu, çok sık rastlanılan bir durumdur) ve fare öç almak istemektedir. İçinde I'homme de la nature et de la verite 'den çok daha fazla kin besler belki de. Kendisine kötülük yapıp kızdırana kötülükle karşılık vermek için duyduğu iğrenç, alçakça istek, I'homme de la nature et de la verite'den daha fazla onun içini kemirir. Çünkü diğeri doğuştan ahmaktır ve öç almayı kendisine verilmiş bir hak olarak düşünür; ama fare, üstün anlayışından dolayı bunu kabul etmez. Sonunda sıra asıl işe, yani öç almaya gelir. Zavallı fare, ilk kızgınlığının üstüne o kadar çok soru ve yeni kızgınlıklar eklemiştir ki, içinde bulunduğu durum iyice güçleşmiştir. Her yanını, şüphelerden, heyecanlardan, kendisiyle acımasızca alay eden iş adamı ve yargıç kılığına girmiş içi dışı bir insanların tükürüklerinden oluşan pis, kokuşmuş, bulanık bir çamur yığını kaplamıştır. Bu durumda farenin izleyeceği tek yol, her şeyi bir kenara bıraka
(*) Doğa ve gerçeklik adamı (Fransızca). 20
rak, kendisinin de inanmadığı sahte bir gülüşle utana sıkıla delikçiğine kaçmak olacaktır. Pislik ve leş kokan o iğrenç yerde fare, kızdırılmanın ve aşağılanmanın etkisiyle sonsuz bir nefrete bürünür. Daha sonra, kırk yıl boyunca, uğradığı aşağılanmayı en küçük ayrıntısına kadar hatırlayacak, hatta üzerine utanç verici birçok uydurma anı katarak kendisini yiyip bitirecektir. Bir taraftan düşüncelerinden utanırken, diğer taraftan olanları hatırlayıp en ince ayrıntısına kadar kurcalayarak, "olabilirdi" deyip yeni uydurma anılar ekler, bağışlamak aklının köşesinden bile geçmezdi. Hatta öç almaya bile kalkışır; fakat bunu, miskin ve sinsice, böyle bir hakkı ve becerisi olmadığına inanarak yapar. Diğer taraftan, ta başından beri bilir ki, öç almak istediği kişinin kılı kıpırdamayacağı halde kendisi ondan yüz kat fazla üzülecektir. Her geçen gün artarak daha da büyüyen bir kinle bunları ölüm döşeğinde bir kez daha hatırlayacak ve...
Bütün bunlar, az önce sözünü ettiğim o anlaşılmaz zevkin ruhunu yansıtmaktadır. Soğuk, çirkin bir yarı ümitsizlik ve yarı inançla, kırk yıllık bilinçli bir gömülme, zorlamayla oluşturulan durumunun aslında içinden çıkılabilir olması, içindeki doyurulamayan arzular ve verilmiş kesin kararların hemen ardından gelen pişmanlıklar arasındaki hummalı gelip gitmeler... İşte bu zevk öylesine ince, anlaşılması o kadar zor bir duygudur ki, dar kafalı, hatta sinirleri çok sağlam olanlar bile bundan en küçük bir fayda sağlayamazlar. Siz, şimdi pis pis sırıtarak, "Belki tokat yemeyenler de anlamaz," diyecek ve kibar bir şekilde, eğer tokat yedimse, benim de bu konuda uzman olduğumu ima edeceksiniz. Bunu aklınızdan geçirdiğinize bahse girerim. Merak etmeyin baylar, hiç tokat yemedim; zaten bu konuda ne düşündüğünüz de beni ilgilendirmiyor. Hatta şunu söyleyebilirim ki, hayatım boyunca karşıma pek tokat atma fırsatı çıkmadığı için üzülüyorum. He
21
pinizi fazlaca ilgilendiren bu konuyu burada keseyim de sizlere, sinirleri fazlaca sağlam olan fakat bunun yanında, birçok zevkin inceliğim kavrayamayanlardan bahsedeyim. Bu insanlar, yeri gelince bir öküz gibi böğürerek boğazlarını yırtarlar; gerçi bu durum, onları insanlar içinde yükseltebilir ama küçük bir zorlukla karşılaştıklarında ise hemen bir köşeye siniverirler. Zorluk, bir taş duvar demektir. Şimdi, "Hangi taş duvar?" diyeceksiniz. Elbette, doğa kanunlarından, doğa bilimlerinden, matematikten oluşan bir taş duvar. Mesela biri çıkıp, "Senin ataların maymundur," dese ve bunu ispat etse, ister istemez kabul etmek zorundasın. Vücudundaki bir tek yağ damlasının, senin için, diğer yüz binlerce insanınkinden değerli olması gerektiği; erdemlerin, sorumlulukların, inançların ve diğer bütün safsataların hep bu sonuca çıktığı ispat edilirse yine itiraz edemezsin. Matematiğin "iki kere iki dört eder" kesin sonucu vardır bunlarda ve itiraz etmeye kalkıştığınız an savunmaya geçerler:
— Aman efendim, nasıl olur da itiraz edersiniz? Bu konu, iki kere ikinin dört ettiği gibi kesindir. Doğa size danışmaz, beğenmemeniz ya da kişisel istekleriniz onun umurunda değildir. Doğayı bütün her şeyiyle olduğu gibi kabul etmek zorundasınız. Duvar duvardır ve buna benzer bir yığın laf...
Aman Tanrım, ya doğa kanunları ve iki kere ikinin dört etmesi hoşuma gitmiyorsa? Bana ne, doğa kanunlarından, matematikten... Duvarı yıkmaya gücüm yetmiyorsa, kendimi parçalayacak değilim elbette. Ama önümde duvar var diye boyun eğmeyi de kabullenemem.
Taş duvarların, iki kere ikinin dört etmesi kesinliğinde evreni etkileyeceğini düşünmek, büyük bir saçmalıktır. Diğer yandan, bütün imkânsızlıkları ve taş duvarları görüp anlayabilmek de güzel şeydir doğrusu. Bütün
22
bunlara boyun eğmek size tiksinti veriyorsa, yalnız kalmak, mantığın değişmez kurallarına uyarak, tersim bildiğiniz halde, taş duvarlar karşısında kendinizi suçlayacak kadar çirkin sonuçlara varmak ve çaresizliğinizden bir köşeye çekilip dişlerinizi gıcırdatmak çok güzel bir şey olsa gerek değil mi? Kızacağınız birisi olmadığı ve hiç olmayacağını bildiğinizden çaresizlik içinde şehvet baygınlıkları geçirirsiniz. Aldatmaca, göz boyama ve el çabukluklarından bulanık bir dünya yarattığınızı bile bile, kime, niçin kızdığınızı bilmeden, tüm bu aldatmacalar ve karışıklıklar içinde yüreğiniz sızlar; bilmedikleriniz arttıkça sızılarınız da bir o kadar çoğalır.
23IV
— Hah, hah, hah!.. Güleyim bari... Öyleyse sizin için diş ağrısının da bir zevki vardır! diyeceksiniz.
Elbette! Diş ağrısının da bambaşka bir zevki vardır. Bir ay boyunca bu ağrıyı çektiğimden çok iyi biliyorum. Hiç şüphesiz bu öfke, dışa yansımayan bir öfke değildir; sancılı ve iniltili olur. Ama bunlar, içten olmayan sinsi iniltilerdir. Sorun da burada zaten. Acı çeken insan, inlemekten büyük bir zevk duyar; eğer duymasaydı, inlemesini rahatlıkla durdurabilirdi. Bu gerçekten harika, üzerinde durulmaya değer bir örnek. Bütün bu inlemelerle, çektiğiniz acıların amaçsızlığından dolayı küçük düştüğünüzü ifade eder, kılı bile kıpırdamadan sizi bu kadar hırpalayan inanmadığınız doğa yasalarından şikâyet edersiniz. Karşınızda bir düşman yoktur ama sizi üzen büyük bir acı vardır. Wagenheim'm bütün uğraşılarına rağmen dişlerinizin kölesi olmaktan kurtulamazsınız; sizin dışınızda bir kuvvet isterse, diş ağrınız hemen bitebilir ya da üç ay çekmeye devam edersiniz. Eğer boyun bükmüyor ve isyanınıza hâlâ devam ediyorsanız yapacağınız şey, ya kendinizi kırbaçlatmak ya da duvarınızı yumruklamak olacaktır. Nereden geldiği belli olmayan ama içten içe hissettiği
24
niz bu alaylar ve aşağılanmalardan duyulan haz, bazen zevkin doruklarına yükselir.
Rica ederim değerli okuyucularım, ondokuzuncu yüzyıl aydınının, diş ağrısı çektiğinin ikinci ya da üçüncü günü inlemelerini dinleyiniz. Bu iniltiler, ilk gündeki gibi sadece diş ağrısından gelen, kaba bir köylünün iniltileri değildir; şimdikilerin dedikleri gibi "topraktan ve halkın özünden" sıyrılıp, uygarlıktan ve Avrupa kültüründen birçok şey alabilmiş insana yakışan iniltilerdir. Bu inlemeler gittikçe çirkinleşir ve pis bir hırçınlığa dönerek günlerce, gecelerce devam eder. İnlemelerinin hiçbir'fayda sağlamadığını, bunun yanında, hem kendisini, hem de etrafındakiler! gereksiz yere rahatsız ettiğim çok iyi bilmektedir. Önünde yırtındığı insanların, yani ailesinin, bu inlemelerden bıktığını, onun şimdikinin tam tersine yapmacıksız, gürültüsüz, şımarmadan inleyebileceğim düşündüklerini çok iyi bilir. İçinde bulunduğu bu yüz kızartıcı durum, ona zevklerin en büyüğünü tattırır. "Nasıl, sizi rahatsız ediyor, içinizi parçalıyor, kendi evinizde uyku uyutmuyorum ya! Uyumayın, dişlerimin ağrısını her an siz de hissedin. Artık karşınızda daha önce görünmeye çalıştığı gibi bir kahraman değil, tembel ve şirret bir adam var. Tamam, öyle olsun. Gerçeği ortaya çıkarmanıza sevindim doğrusu. Pis pis sızlanmalarım hoşunuza gitmiyor değil mi? Öyle olsun, şimdi sesimi değiştirip daha berbat bir tonla konuşayım da görün gününüzü..." Hâlâ anlamadınız mı değerli okuyucularım? Zannederim, bu zevkin bütün inceliklerini anlayabilmek için daha geniş düşünmeli, daha derin bir anlayışa sahip olabilmeliyiz. Fakat siz, bunları anlamıyor ve gülüyorsunuz değil mi? Çok sevindim. Şakalarımın zevksiz ve karmakarışık olduğunu, içinde güvensizlik bulunduğunu biliyorum; bu, benim kendime saygı duymadığımı gösterir. Her şeyi anlayabilen bir adam kendine saygı duyabilir mi?